Як адбывалася першая прысяга па-беларуску?

8 верасня 1992 года тысячы вайскоўцаў на плошчы Незалежнасці прысягнулі на вернасць Беларусі. З чаго ўсё пачалося?

— Пасля здабыцця краінай незалежнасці атрымлівалася так: навабранцы, прыходзячы на ваенную службу, прымалі зноў зацверджаную прысягу на вернасць Беларусі на беларускай мове. Аднак афіцэры, у адрозненне ад салдатаў і сяржантаў, заставаліся пад прысягай Савецкаму Саюзу.

Нонсэнс! — распавядае ўдзельнік знакавай падзеі, адзін з лідараў «Беларускага згуртавання вайскоўцаў» Алесь Станкевіч. — Гэта значыць, афіцэры маральна і юрыдычна не неслі адказнасці. Калі б, не дай бог, паўстала якая сітуацыя, яны маглі сказаць: я не прысягаў Беларусі, таму абараняць яе не буду.

 Глядзець відэа

На заднім плане – хор «Унія»

Уладзімір Барадач, Алесь Станкевіч, Мікалай Бірукоў

Подпалкоўнік запаса Генадзь Банкевіч (у цэнтры)

Выступае Міхась Ткачоў, старшыня Беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады

Пісьменнік Артур Вольскі, вайсковец Мікалай Бірукоў, Зянон Пазняк.

На пярэднім плане – Мікола Статкевіч і Сяргей Навумчык.

Палкоўнік спецназа Уладзімір Барадач – другі злева.

Жанчыны на прысягу сваіх мужчын апрануліся ўрачыста.

Лідары БЗВ у часы прысягі. Злева направа: Алесь Станкевіч, Аляксандр Кулеш, Валер Костка, Уладзімір Савянок, Мікалай Бірукоў, Мікола Статкевіч.

Актывісты «Беларускага згуртавання вайскоўцаў» (БЗВ) выходзілі з ініцыятывай правядзення прысягі на Вярхоўны Савет, Савет міністраў. Неаднаразова сустракаліся з высокімі начальнікамі ў Міністэрстве абароны.

— Спачатку яны былі не супраць правядзення прысягі, але ўсё адкладвалі яе і адкладалі. Казалі: ды яшчэ не час, яшчэ не тая сітуацыя, — успамінае Алесь Станкевіч.

Ідэяй правядзення прысягі афіцэраў на вернасць Беларусі была захоплена і група дэпутатаў у парламенце.

— Ініцыятыва прыняцця прысягі належала не толькі «беларускаму згуртавання вайскоўцаў». Яна таксама належала апазіцыі БНФ у Вярхоўным Савеце, — сведчыць Валерый Костка, які з’яўляўся на той момант маёрам КДБ. — Наогул нельга сказаць, што БЗВ існавала само па сабе, а БНФ само па сабе. Не было б БНФ, не было б і БЗВ.

Не дамогшыся водгуку ў Мінабароны і ўрадзе, ініцыятары правядзення прысягі вырашылі дзейнічаць самі.

Набліжалася дата, якая станавілася ў Беларусі ўсё больш вядомай.

8 верасня 1514 пад Оршай войскі Вялікага княства Літоўскага разграмілі ўтрая большую армію Маскоўскага княства. На 8 верасня 1992 года, Дзень беларускай вайсковай славы, і было прызначана правядзенне прысягі патрыётамі.

У аргкамітэт ўвайшло кіраўніцтва БЗВ і Народнага фронту. Распаўсюджваліся ўлёткі, тэма шырока асвятлялася ў прэсе. Мастакі з суполкі «Пагоня» вырабілі харугвы, партрэты гістарычных асобаў, буйны тэкст прысягі і вялізны герб «Пагоня».

Урачыстая цырымонія была прызначаная на другую палову дня ў нядзелю.

— На прысягу ехалі з усіх куткоў Беларусі, Салігорска, Барысава Маладзечна… Быў патрыятычны ўздым, — успамінае Валерый Костка. — Я ўзначальваў тады Маладзечанскую структуру БЗВ. Мы, па-мойму, замовілі два аўтобусы, у Мінск адправілася не менш за 50 чалавек.

Плошча Незалежнасці была запоўненая сонцам і народам. У асноўным гэта былі людзі, якія прайшлі вайсковую службу — хто радавым, хто сяржантам, хто афіцэрам, распавядае Валерый Костка.

На сцэне, усталяванай насупраць педінстытута, знаходзіліся заснавальнік і кіраўнік БЗВ Мікалай Статкевіч, лідар БНФ Зянон Пазняк, пісьменнік Васіль Быкаў.

Урачыста выйшлі ў вайсковай форме афіцэры, якія працягвалі службу, і дэпутаты Вярхоўнага Савета. Афіцэраў узначальваў камандзір брыгады спецназа палкоўнік Уладзімір Барадач, дэпутатаў — Сяргей Навумчык. Сталі ў шэраг, сталі тварам да прысутных.

Пазьняк выступіў з прамовай, у якой распавёў, чаму праводзіцца прысяга. Мікалай Статкевіч зачытаў яе тэкст. Яго словы паўтаралі ўсё, што стаялі на плошчы.

— Гэта было вельмі прыгожае відовішча. Да гэтага часу стаіць у памяці, — успамінае Валерый Костка.

Затым лідар БЗВ прайшоў перад шэрагам ў дваццаць з лішнім чалавек і кожны распісаўся ў прыняцці прысягі на афіцыйным бланку.

Да столікаў пацягнуліся з пашпартамі тысячы вайскоўцаў запасу, якія жадалі подпісам засведчыць сваё прыняцце прысягі на вернасць Беларусі. Гучаў Паланэз Агінскага — людзі спадзяваліся, што ён стане гімнам краіны, які на той момант яшчэ зацверджаны не быў.

Выступілі музыканты, паэты, гісторыкі.

— Мы ўсе адчулі, што мы адна нацыя, адзін народ, — кажа Валерый Костка.

Падзея 8 верасня 1992 г. прымусіла ўлады правесці афіцыйнае прыняцце прысягі усімі афіцэрамі. 31 снежня 1992 года армейцы, міліцыянты, супрацоўнікі спецслужбаў прынялі прысягу на беларускай мове пад бел-чырвона-белым сцягам і гербам «Пагоня».

Ужо праз год у палітычным жыцці Беларусі пачаўся адкат у мінулае.

— З тых афіцэраў, хто прымаў прысягу 8 верасня, ніхто не застаўся на вайсковай службе, — распавядае Валерый Костка. — Усіх «сышлі».

Яшчэ праз некалькі гадоў прадстаўнікі спецслужбаў і МУС, якія прымалі прысягу падбел-чырвона-белым сцягам, пачнуць паляванне на людзей з нацыянальнай сімволікай.

Да 20-годдзя знакавага падзеі яго ўдзельнікі не змогуць сабрацца разам. Хтосьці, як падпалкоўнік Мікалай Бірукоў, не дажыве, хтосьці, як Уладзімір Барадач, вымушаны будзе эміграваць. А лідэр БЗВ Мікалай Статкевіч і зусім апынецца за кратамі. Але іх ўчынак верасні 92-га не сцерці з памяці.

Руслан Гарбачоў, Наша Ніва