Андрэй Саннікаў: Я вярнуўся ў іншую краіну
Два палітычныя зняволеныя атрымалі свабоду ў Беларусі ў Велікодныя дні. На волю выйшлі кандыдат у прэзідэнты Беларусі на мінулых выбарах Андрэй Саннікаў і яго давераная асоба Дзмітрый Бандарэнка.
Андрэй Саньнікаў на волі! Першае відэа
Па словах Андрэя Саннікава, ён нават у турме адчуваў праявы салідарнасці з палітычнымі зняволенымі. Палітык лічыць, што менавіта яны падштурхнулі дэмакратычныя краіны ўпершыню выпрацаваць у адносінах Беларусі асэнсаваную, не прымітыўную, па яго словах, палітыку. І гэта ў першую чаргу дае шанец на вызваленне ўсіх палітзняволеных. Пра гэта Андрэй Саннікаў сказаў у інтэрв\’ю карэспандэнту Радыё Рацыя Генадзю Барбарычу.
РР: Каго б Вы хацелі найперш падзякаваць за вашае вызваленне?
Андрэй Саннікаў: Перш за ўсё маіх родных, маю сям’ю. І ўвогуле беларусаў. Таму што я лічу, што салідарнасць, якую я адчуваў нават праз муры “амерыканкі”, стаўленне людзей да несправядлівых прысудаў, падтрымка, якую мы адчувалі, менавіта яна прывяла да той палітыкі, якая з’явілася зараз у Еўразвязе. Упершыню, я лічу, пачала з’яўляцца палітыка ў дачыненні да Беларусі, зніклі пэўныя ілюзіі. І пад гэтым ціскам грамадскасці, перш за ўсё беларускай грамадскасці, пачалася новая хваля вызваленняў. Я думаю, я спадзяюся, што мы хутка даведаемся, што ўсе палітзняволеныя на свабодзе. Думаю, што гэта першая задача, якую зараз мы павінны рабіць усе разам, каб гэта адбылося як мага хутчый.
РР: Вы толькі што павіталіся з Дзмітрыем Бандарэнкам, вашым бліжэйшым саратнікам і сябрам. Хто з палітзняволеных, як Вы лічыце, і калі, будзе на волі наступным?
Андрэй Саннікаў: Я лічу, што перш за ўсё павінны вызваліць Міколу Статкевіча, Змітра Дашкевіча, Эдуарда Лобава, Паўла Севярынца і ўсіх тых, хто праходзіў па так званай анархісцкай справе. Мікола Аўтуховіч – гэта чалавек, які апынуўся трошкі па-за рамкамі вострай праблемы палітычных зняволеных у Беларусі. Справа 19 снежня неяк прыкрыла справу Аўтуховіча. Я лічу, што гэта адзін з самых яскравых выпадкаў несправядлівасці ў дачыненні да чалавека. І відавочна, Сяргей Каваленка. Я бачыў яго на тэрыторыі калоніі “Віцьба-3”, калі яго прывезлі. Я не пазнаў, я не ведаў яго. Не ведаю, можа адмыслова яго правялі побач са мной, калі я быў на тэрыторыі калоніі. Я ўбачыў вельмі дрэннага выгляду чалавека, не ведаючы, што гэта Каваленка. Толькі потым я даведаўся з газет, якія мне прынеслі, што Каваленку прывезлі. Тады толькі я зразумеў, што гэта ён быў. Відавочна, што сапраўды справа ідзе аб жыцці гэтага чалавека. І тое, што зараз яго прывезлі ў “Навінкі”, і тое, што зараз кажуць, быццам бы ён сам спыніў галадоўку, то я бы не стаў гэтаму верыць. Таму што ўся пеніцэнтыярная сістэма, якая існуе ў Беларусі, вельмі закрытая, сакрэтная, адкуль ніколі ніякай сапраўднай інфармацыі нельга даведацца, калі гэтага не жадаюць самі супрацоўнікі турмы, калоніі, псіхічнага шпіталю. Зараз з Сяргеем можа адбывацца ўсё, што заўгодна ў “Навінках”. Нам могуць паведамляць, што ён і вагу набірае, і гэтак далей. А на самой справе з ім можа адбывацца самае небяспечнае. Можа Сяргея Каваленку трэба ў першую чаргу вызваляць. Таму што, яшчэ раз падкрэслю, я ўбачыў гэта сам, на жаль, я гэта адчуў, што сапраўды гаворка ідзе аб жыцці чалавека.
РР: А як вы зараз ацэньваеце падзеі на плошчы 19 снежня 2010 году, у дзень прэзідэнцкіх выбараў. Што гэта было? Хто выйграў, хто прайграў?
Андрэй Саннікаў: Я не магу адным сказам ацаніць тыя падзеі. Гэта быў момант і ўзнёслы, і трагічны. Не буду казаць, хто вінаваты… Відавочна, вінаваты тыя, хто ўжывае сілу. Але ж пытанне больш складанае. Гэта быў момант, калі ўсе маглі скарыстацца той магчымасцю, якая б дапамагла развіццю Беларусі ў нармальным накірунку. І гэтым не скарысталіся. Гэта вельмі складана і эмацыянальна вельмі балюча для мяне. Мы ведаем, што адбылося ў 2011 годзе. На жаль, мы гэта прадказвалі – што калі не будзе паразумення, то будзе велізарны крызіс у Беларусі. Збяднела ўсё насельніцтва Беларусі. Як можна казаць пра выйгрыш краіны, ці тых, хто сёння пры ўладзе? Гэта ўвогуле немагчыма. У гэтых тэрмінах нельга размаўляць зараз. Я лічу, што гэта даволі прымітыўнае пытанне: хто прайграў, хто выйграў. Таму што не аб гэтым гаворка, а гаворка аб той небяспецы, якая існуе ў Беларусі для грамадзяніна, для яго правоў, свабодаў, для сям’і. І як усё ж такі вярнуцца да нармальнага жыцця, якое нам усім так неабходна.
РР: Калі паспрабаваць прааналізаваць становішча, то што можа чакаць Беларусь пры сённяшнім раскладзе ў бліжэйшай будучыне?
Андрэй Саннікаў: Я разумею, што я вярнуўся ў іншую краіну. Але я яшчэ не да канца разумею, у якую краіну я вярнуўся. Тое, што нешта вар’яцкае адбываецца ў Беларусі, гэта я бачу. Гэта я адчуваў і на сваім асабістым досведзе. І я адчуваю тое, што адбываецца зараз у грамадскім і палітычным жыцці. Адкуль узялося гэтае вар’яцтва? Таму што раней яго не было. Калі гэта не скончыцца нейкім чынам, то я не магу казаць ні пра якія аптымістычныя прагнозы для Беларусі. Таму я думаю, што ніколі не было такой сур’ёзнай сітуацыі ў Беларусі. Ніколі пагроза існаванню краіны, асобы, сям’і не была такой вялікай, як зараз. Што рабіць, як абараніць сябе, сваю краіну, незалежнасць, годнасць? Пакуль што я не гатовы адказна казаць пра гэта.
РР: Турма таксама ў нейкім сэнсе лакмусавая паперка стану ўсяго грамадства. Што там адбываецца?
Андрэй Саннікаў: Я ведаў, што шмат людзей там знаходзяцца паводле несправядлівых прысудаў. Але ж я не ведаў маштабаў. Я лічу, што гэта не толькі сапраўды лакмусавая паперка ўсяго грамадства, гэта, я б сказаў, найбольш вычварэнская з’ява, якая існуе ў Беларусі. Таму што той, як кажуць, “беспредел”, які я бачыў там, на “зонах”, у турмах, проста перакрочыў усе межы. Прычым гэтая сістэма дэманструе, што ў Беларусі з’явілася група людзей, якая ўвогуле не адчувае ніякай адказнасці не толькі за лёс чалавека, але нават за жыццё чалавека. Гэта тыя, хто выконвае злачынныя загады ў калоніях, у турмах. І гэта таксама вельмі небяспечная з’ява.
РР: На волі хваляваліся нават за Вашае жыццё. Розныя чуткі даходзілі. Які для Вас там быў самы небяспечны момант?
Андрэй Саннікаў: Я магу сказаць, што той перыяд, калі была ізаляцыя. Я напісаў хадайніцтва аб памілаванні. І пасля гэтага тры месяцы была амаль што поўная ізаляцыя мяне ад адвакатаў, ад сям’і. Гэты быў самы небяспечны момант. Што адбывалася, як адбывалася, я можа потым распавяду. Зараз я не буду нічога распавядаць.
РР: А што Вы напісалі ў прашэнні аб памілаванні? Улады на самой справе не адразу прызналіся, што яно існуе. Магчыма, ім чамусці было не выгодна прызнаваць гэта?
Андрэй Саннікаў: Я зразумеў гэта яшчэ да таго, як напісаў. Гэта быў адзін з аргументаў, які я ўзважваў, калі пісаў. Што не прашэнне аб памілаванні яны жадаюць атрымаць ад мяне, а больш небяспечнае нешта ў іх планах. І на жаль, гэта пацвердзілася. Па-першае, не адразу нават прынялі гэтае хадайніцтва. Толькі з другога разу прынялі. Гэта я кажу не пра тое прашэнне аб памілаванні, якое я напісаў 20 лістапада. А 23 снежня я напісаў яшчэ раз, калі зразумеў, што яны ўтойваюць яго. А 20 лістапада я два разы спрабаваў “прабіць” гэтае хадайніцтва. І на другі раз у віцебскай турме яны ўзялі гэтае хадайніцтва. А потым я пераканаўся, што ў планах нешта іншае, таму што адразу пачалася гэтая ізаляцыя. Пасля напісання хадайніцтва я адразу паведаміў аб гэтым і жонцы Ірыне, і сваім адвакатам, якіх на той час было двое, а зараз толькі адна засталася. Я гэта зрабіў сам, зрабіў гэта свядома. І папрасіў, каб не было ніякіх каментарыяў, каб гэта проста ўспрынялі як факт, і ўсё. Я напісаў аб гэтым больш за 30, напэўна, лістоў дадому, маці пісаў, жонцы, адвакатам, сябрам. Ніводны з гэтых лістоў да адрасатаў не дайшоў.
РР: Пасля турмы Вы збіраецеся працягваць займацца палітычнай дзейнасцю?
Андрэй Саннікаў: Скажу так. Зараз у мяне вялікая прага вярнуць сваё жыццё. Пасля працяглага перыяду, калі я быў пазбаўлены нармальных адносінаў, сям’і, калі я не бачыў сваіх любімых і родных, гэта першая задача. А аб астатнім пагаворым потым.
РР: Хадзілі чуткі, што Вам прапаноўвалі эмігрыраваць, з’ехаць за мяжу. Гэта праўда?
Андрэй Саннікаў: Не. Я не чуў такіх прапаноў. Можа і былі такія планы. Я не магу сказаць, што ўвогуле мне былі нейкія прапановы. Усё рабілася праз нейкія размовы нават з зэкамі. Гэта я потым зразумеў, што ёсць такі, можа, класічны вобраз, што прыходзіць нейкі супрацоўнік КДБ і нешта прапаноўвае. Можа так і адбываецца, але са мной так не было. Але ж я потым зразумеў, што праз такія быццам бы выпадковыя размовы было шмат прапаноў. Відавочна, вельмі цікавіла ўсю гэтую сістэму і ўвесь гэты рэжым, што я буду рабіць пасля таго, як мяне вызваляць, ці калі мяне вызваляць? Я заўсёды адказваў, што ў няволі я не магу ні размаўляць, ні прымаць ніякіх рашэнняў. Рашэнне можа прымаць толькі вольны чалавек. Вось зараз, калі я адчую сябе вольным, я буду прымаць рашэнне.
РР: А Вы пакуль не адчулі сябе вольным?
Андрэй Саннікаў: Пакуль не. Таму што вольны чалавек для мяне гэта чалавек, які не абмежаваны ні ў чым. І які не вымушаны ўлічваць, напрыклад, тое, што мая жонка пакуль не вольны чалавек. Што я не магу ўзяць жонку і ад’ехаць пасля дзесяці гадзін вечару да маці, якая трошкі хварэе. І, напрыклад, не магла прыйсці і сустрэць мяне разам з усімі пасля турмы, таму што хварэе. А жонка не магла прыйсці, таму што ёй забаронена гэта рабіць. Пра якую волю можна казаць! Вось калі адбудзецца гэтая сапраўдная воля, нават пры ўмоўнай волі ў Беларусі, тады можна пра нешта казаць.
РР: А што для Вас было самым нечаканым пасля вызвалення?
Андрэй Саннікаў: Можа быць, эмацыянальна самым нечаканым было, што такі працяглы перыяд я быў вымушаны стрымліваць сябе псіхалагічна, стрымліваць свае эмоцыі, што нават і зараз, калі ёсць патрэба на нешта эмацыянальна рэагаваць, я аўтаматычна гэта стрымліваю. Можна сказаць, што не думаў, што я так адчую сябе фізічна нашмат лепш, як толькі перакрочу парог свайго дому і калі ўбачу сваіх родных. Нешта балела, прастуда была. Але адразу ўсё знікла, як толькі я ўвайшоў у сваю кватэру. Для мяне дом шмат што азначае. І зараз нават фізічна адчуў, што дом гэта дом.
РР: Як адбылася ў Вас сустрэча з сынам? Ён Вас пазнаў у новым выглядзе, без барады?
Андрэй Саннікаў: Ён аднекуль ведаў, што я ўжо без барады. Ніхто яму не казаў, але ж ён нейкім чынам ведаў, што я ўжо паголены. І я думаю, што яго гэта трошкі палохала. Таму добра, што вярнуўся ноччу, дзесці а трэцяй гадзіне прыйшоў дадому. Ён спаў. Таму я яго пацалаваў. А потым з раніцы, ну трошкі ён з асцярогай паглядзеў на мяне. Але ж гэта літаральна 5-10 хвілін і мы адзін аднаго ўспомнілі. Менавіта адзін аднаго, таму ён ужо такі дарослы стаў за гэты час, што і мне таксама трэбы было прызвычаіцца неяк. Але ж гэта было тое, чаго я чакаў. Галоўнае, чаго я чакаў.
РР: Вы ў калоніі навучыліся яшчэ адной нечаканай справе – пісаць казкі. Будзеце працягваць гэтым займацца?
Андрэй Саннікаў: Ведаеце, калі я апынуўся ў тых вельмі цяжкіх умовах, і калі я зразумеў, што зараз ніхто не гарантуе, што гэтыя казкі дойдуць да сына, таму што я пісаў сыну, і не думаў, што гэта стане публічным. Я магу патлумачыць, чаму я пачаў пісаць казкі. Я не мог эмацыянальна наўпрост звяртацца да Данькі. Гэта было цяжка, я спрабаваў пісаць яму лісты – і я не мог. Гэта было настолькі псіхалагічна і эмацыянальна цяжка для мяне, апынуцца ў сітуацыі, калі я не магу паразмаўляць, калі я не магу абняць свайго сына, якога я вельмі люблю, што неяк так само па сабе знайшлося гэтае выйсце – я пачаў пісаць казкі. Гэта мая размова з ім. Я нават прасіў жонку, каб не дасылала сыну фатаграфій. Я нават не чакаў ад сябе, што гэта будзе настолькі цяжка. Кожную хвіліну, амаль што кожную хвіліну я з аднаго боку думаў пра яго, а з другога, стараўся спыніць гэтыя думкі, таму што гэта прыводзіла да вельмі складанага псіхалагічнага стану. Таму і з’явіліся гэтыя казкі. І калі пачалася ізаляцыя, я не мог нават казкі пісаць. Таму што я не пішу іх як літаратар. Гэта размова з сынам. І калі гэтую размову спынілі, усё — казкі скончыліся.
Андрэй Саннікаў быў прысуджаны да 5 лет зняволення ў калоніі ўзмоцненага рэжыму па артыкуле аб масавых беспарадках. Віны ён не прызнаў. Адным з элементам ціску на палітыка і падчас следства, у следчым ізалятары КДБ, і ў месцах зняволення быў шантаж магчымымі вялікімі непрыемнасцямі для яго блізкіх, нават жыццём і здароўем жонкі Ірыны Халіп і іх сына Даніка.
Генадзь Барбарыч, Радыё Рацыя, Мінск.