Да суайчыннікаў і сябе самога. Ліст чытача

Ліст у рэдакцыю чытача, які назваўся Міхаілам.

Гуляючы, надоечы, па Варшаве, раптам адчуў у душы тое забытае ў дзяцінстве пачуцьцё зайздросьці… Тое пачуцьцё, якое міжволі ўспыхвала ў душы беларускага сялянскага хлопчыка пачатку дзевяностых гадоў, які аднойчы ўбачыў дорага апранутага аднагодка… Або, які з зайздрасьцю назірае за гучным гуртам хлопцаў і дзяўчат на роварах, а ў самога – ні сяброў, ні ровара. Цяжкае пачуццё.

Але ж, адкуль гэты цяжар на сэрцы трыццацігадовага мужчыны? Ды чаму зайздросьціць? Няўжо мала сёння розных тавараў на паліцах крамаў? Ды і ці годна свядомаму даросламу чалавеку надаваць значэньне ўсялякім матэрыяльным дробязям? Безумоўна, не.

Як вядома, палякі, у сваёй большасці, даволі грэбліва ставяцца да рускай мовы. Калі я спрабаваў спытаць што-небудзь па-руску, у разліку на тое, што руская мова палякам бліжэй, скажам, міжнароднай — ангельскай, ў адказ, нават калі відавочна чалавек мяне разумеў, я бачыў насупленыя бровы і чуў нешта накшталт: “Тылко в йезыку польскім, люб по ангельску.”

Самому сабе я не хлусіў ніколі, таму, у выніку, я запытаў сябе: “А з якой нагоды я, ураджэнец Беларусі, лезу да палякаў са сваім гэтым рускім? Ды й з якой нагоды гэты рускі мне “свой”? Чаму не чакаю ад іх (нават калі замест ангельскай) разуменьня сапраўднай маёй мовы – беларускай?

А гэта ўжо пытаньне рытарычнае – адсюль і балючая зайздрасць – беларусы па-беларуску не размаўляюць… Канешне, я чуў пра статыстыку апытанняў – маўляў, ледзь не палова беларусаў ужываюць ва ўжытку сваю родную мову… Але ж – статыстыку чуў, а мову – не. Калі быць шчырым – у сваёй краіне я сустракаю беларускую гаворку  (калі не ўлічваць СМІ і грамадскі транспарт) не часцей, чым ангельскую, ці, напрыклад, нямецкую. Калі я абвясціў сваім блізкім, што ў 2020-м годзе я цалкам перайду на беларускую мову, то спачатку пачуўся рогат, а пасля, паўжартам, мне сказалі, маўляў: “В таком случае, видимо, нам придётся перестать общаться, потому что мы не знаем белорусского языка, а учить его сейчас не видим смысла…” Гэта казалі людзі, якія вучыліся са мной ў адной школе.

Гэта жудасна горкая праўда. Я бачу, як наша грамадства “паспяхова” русіфікавана, і, ў пераважнай большасці, жыве, не напружваючы сваіх грамадзянскіх і нацыянальных мускулаў і звілін, цалкам здавольваючыся задавальненнем толькі прымітыўных, спажывецкіх і бытавых патрэб. Усё, як таго хацеў калісь яшчэ людаед Джугашвілі-Сталін, які, у свой час, пачаў, папросту, з прыказу зрабіць беларускую мову падобнай да рускай.

Але ж абсурдна і нясцерпна крыўдна менавіта тое, што дыскрымінацыйны намер Сталіна, які звычайна жорстка распараджаўся лёсамі людзей і нават цэлых нацый, давяла да крайнасці, ці наўмысна, ці з маўклівага папушчальніцтва, непасрэдна ўласная беларуская ўлада. Ці, кажучы больш канкрэтна – уладар, самаабвешчаны і нязменны вось ужо чвэрць стагоддзя.

Сёння модна лічыць сябе ўладальнікам нязломнай і непахіснай асабістай індывідуальнасці, але пры гэтым, амаль дзесяць мільёнаў чалавек апынуліся папросту перапраграмаваннымі на чужаземную гаворку зносін і мыслення.

І ці варта лічыць супрацьпраўнымі сённяшнія патрабаванні да Беларусі з боку расейскай улады – увайсьці ў склад РФ, калі наша, Беларуская зямля, населена, у асноўным, рускамоўнымі жыхарамі, многія з якіх высмейваюць беларускую мову (родную ад нараджэньня!), называючы яе “калхознай”? Як радавому расейцу, наведваючы Беларусь, зразумець розніцу паміж дзвюма нашымі краінамі (улічваючы, напрыклад, што у расейскай Калужскай вобласьці, “гэкаюць” гэдак жа, як і многія Беларусы) калі яму тут, банальна, не даводзіцца сутыкнуцца з моўным бар\’ерам, і хоць у нейкай меры адчуць сябе госьцем, што абсалютна нармальна для турыста з любой краіны, хай нават і з суседняй.

Часам я слухаю песню Аверына: “Ночка цёмная прышла…”, і упіваючыся прыгажосцю Роднай мовы ды стрымліваючы слёзы крыўды за яе, разумею, что мова – гэта першае, і самае галоўнае, што толькі мае нацыя. Для нацыі мова – як для чалавека яго твар, пашпарт, ды адбіткі пальцаў – без усяго гэтага чалавек практычна пазбаўлены ўсіх правоў і безабаронны, асабліва, юрыдычна.

Безумоўна, тое ж самае можна сказаць і аб нацыі, сагнанай ад сваёй мовы – адабраўшы мову, пазбавіць яе ўсяго астатняга – толькі пытаньне часу. Гэта як абрабаваць чалавека, які знаходзіцца пад гіпнозам – незаўважна для самога сябе, сам усё аддасць.

Аднак – што пра гэта думаць?! – ай да ў краму – там жа сёння зніжкі!

Міхаіл