Навіны

Марш беларускіх «баевікоў» па цэнтры Мінска. Як гэта было (+ відэа)

22 гады таму Беларускае згуртаванне вайскоўцаў прайшло маршам па праспекце Скарыны, што моцна напалохала міністра абароны і кіраўніка КДБ. 

Акцыя вясны 1993-га стала пікам дзейнасці «Беларускага згуртавання вайскоўцаў» (БЗВ). Арганізацыя была заснавана падчас ГКЧП, а праз год ініцыятавала шчымлівую цырымонію прысягі на вернасць Беларусі на сталічнай плошчы Незалежнасці.

Як расказаў «Салідарнасці» адзін з лідараў БЗВ, маёр запасу Алесь Станкевіч, менш, чым за два гады існавання былі створаны рэгіянальныя структуры арганізацыі ў Віцебску, Магілёве, Гродна і іншых гарадах.

На пачатку 93-га было вырашана стварыць і Мінскую гарадскую арганізацыю. Пасля ўстаноўчых паседжанняў у кожным з дзевяці сталічных раёнаў 20 сакавіка адбыўся агульны сход у Палацы прафсаюзаў. На наступны дзень, у нядзелю, сябры БЗВ запланавалі марш у цэнтры Мінска.

Старшыня «Беларускага згуртавання вайскоўцаў» Мікола Статкевіч

Старшыня «Беларускага згуртавання вайскоўцаў» Мікола Статкевіч

Устаноўчы сход суполкі БЗВ Фрунзенскага раёну

Устаноўчы сход суполкі БЗВ Фрунзенскага раёну

Былы падпалкоўнік КДБ Валер Костка, які на той момант яшчэ працаваў у дзяржбяспецы, тлумачыць ініцыятыву двума прычынамі.

– Па-першае, гэта акцыя была прысвечана 75-м угодкам абвяшчэння незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі. Па-другое, гэта была праверка структур БЗВ. Урачысты марш – заўсёды дэманстрацыя сваіх сіл і згуртаванасці.

Пад барабанны дроб па галоўнай вуліцы

Марш 21 сакавіка ўдзельнікі той падзеі ўзгадваюць як незабыўнае відовішча. З плошчы Незалежнасці на праспект Скарыны сябры «Беларускага згуртавання вайскоўцаў» рушылі пад барабанны дроб і пад дзесяццю харугвамі з выявамі гістарычных постацяў.

Яны ўвасаблялі сабой дзевяць сталічных раённых арганізацый БЗВ, а таксама суполку Мінскага раёна. Так, пад харугвай «Вітаўт» ішлі прадстаўнікі Фрунзенскага раёна. Агулам на марш выйшла да 1000 сяброў згуртавання.

Большасць сярод іх складалі афіцэры запасу і ў адстаўцы, але былі і дзеючыя. Да прыкладу, на чале калоны ішоў старшыня БЗВ падпалкоўнік Мікола Статкевіч. Удзельнікі маршу ішлі ў цывільнай вопратцы (хоць і з шэўронамі БЗВ на рукавах), бо згуртаванне вайскоўцаў з’яўлялася грамадскай арганізацыяй.

Наперадзе калоны Алесь Станкевіч, напярэдадні абраны старшынёй Мінскай гарадской суполкі, нёс вялікі бел-чырвона-белы сцяг.

Удзельнікі маршу рухаліся па цэнтральнай частцы праспекта Скарыны. Калі галава калоны, да якой далучыліся шмат пабачыўшых маніфестацыю, дасягнула Кастрычніцкай плошчы, яе хвост з плошчы Незалежнасці яшчэ не выйшаў, узгадвае Алесь Станкевіч.

21 сакавіка 1993 года. На плошчы Незалежнасці фарміруецца калона

21 сакавіка 1993 года. На плошчы Незалежнасці фарміруецца калона

Харугва «Вітаўт»

Харугва «Вітаўт»

На маршы. Злева направа – Іван Грос, Алесь Кулеш, Мікола Статкевіч, Валер Костка, Мікалай Жураўкін, Мікалай Бірукоў

Апошняй харугвай «Свіслач», якая прадстаўляла Ленінскі раён, кіраваў палкоўнік у адстаўцы Іосіф Шор.

– Мы хацелі паказаць, што ёсць людзі, якія стараюцца за Беларусь, – узгадвае ён. – Падчас і пасля маршу ніякіх праблем і перашкодаў у нас не было. Наадварот, хто бачыў, казаў: малайцы, не пабаяліся выйсці! Я ганаруся, што ўдзельнічаў у тым маршы.

– Мы ішлі без скандаванняў і выкрыкаў, як гэта бывае на палітычных мітынгах і шэсцях. Але гэта было відовішча. Марш вайскоўцаў пад барабанны дроп – гэта не жарты, – расказвае «Салідарнасці» дэпутат Вярхоўнага Савета XII склікання, афіцэр запасу Леанід Дзейка.

Пагаджаецца з ім і Валер Костка.

– Калі ты сярод аднадумцаў, калі вакол шмат народу, гэта заўсёды прыводзіць у стан узнёсласці. У нас было пачуццё годнасці і гонару за тое, што рабілі. Мы прадэманстравалі, што нас шмат і што сярод нас людзі, якія ведаюць, што такое дысцыпліна і парадак.

Марш скончыўся у скверы Янкі Купалы, дзе каля помніка паэту адбыўся мітынг, прысвячаны Дню Волі. Сярод яго ўдзельнікаў былі пісьменнік Васіль Быкаў і кіраўнік БНФ Зянон Пазьняк.

На мітынгу. Злева направа – старшыня Мінскай суполкі БЗВ Алесь Станкевіч, старшыня Беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады Алег Трусаў, мастак Мікола Купава, актывіст БНФ і БЗВ Мікола Анцыповіч

На мітынгу. Злева направа – старшыня Мінскай суполкі БЗВ Алесь Станкевіч, старшыня Беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады Алег Трусаў, мастак Мікола Купава, актывіст БНФ і БЗВ Мікола Анцыповіч

Мітынг у скверы імя Янкі Купалы. У цэнтры сярод удзельнікаў – Васіль Быкаў

Мітынг у скверы імя Янкі Купалы. У цэнтры сярод удзельнікаў – Васіль Быкаў


Рэакцыя ўлады

Адзін з лідараў БЗВ Валер Костка невыпадкова называе акцыю 21 сакавіка 93-га пікам дзейнасці згуртавання. Рэакцыя на марш з боку ўладаў была звышнервовая, пачаўся разгром БЗВ.

– Старшыня КДБ Шыркоўскі ў той жа дзень 21 сакавіка сабраў вышэйшае кіраўніцтва дзяржбяспекі і загадаў разабрацца, што гэта за амаль ваенізіраваныя структуры БЗВ, – сцвярджае Валер Костка, які на той момант працаваў старэйшым юрысконсультам ў першага намесніка старшыні КДБ Валерыя Кеза.

Непрыемнасцяў дадало тое, што марш спалохаў міністра абароны Паўла Казлоўскага.

– Казлоўскі праз некалькі дзён ўзняў гвалт, казаў, што штурмавікі прайшлі пад барабанны дроп па галоўным праспекце Мінска. Відаць, у Мінабароны марш і дзейнасць БЗВ успрынялі як спробу стварыць альтэрнатыву існуючым узброенным сілам, – узгадвае былы дэпутат і «парламенцкі рупар БЗВ» Леанід Дзейка.

– Пал Палыч Казлоўскі лямантаваў, што БЗВэшныя баевікі ледзь не са зброяй у руках пагражалі зрынуць уладу, – адзначае Алесь Станкевіч.

Гэтыя абвінавачванні кіраўнікі БЗВ адкідаюць.

– Нашай галоўнай мэтай было выхоўванне патрыятычна настроеных людзей, якія ведаюць што такое абарона Радзімы, – расказвае «Салідарнасці» Валер Костка. – Нервовая рэакцыя зверху была выклікана тым, што там убачылі сілу людзей, аб’яднаных нацыянальнай ідэяй, пачуццём патрыятызму і нацыянальнай годнасці. Гэта сіла ў нейкі момант магла спрацаваць не так, як патрэбна ўладзе. А тое, што пагражае ўладзе, – знішчаецца.

Расправа над актывістамі БЗВ была хуткай. Літаральна праз два месяцы за «дыскрэдытацыю афіцэрскага гонару» звольнілі з войска кіраўніка згуртавання Міколу Статкевіча. У жніўні вымушаны быў развітацца з КДБ Валер Костка. Звольненымі аказаліся камандзір брыгады спецназа Ўладзімір Барадач і іншыя афіцэры узброеных сіл і міліцыі. БЗВ неўзабаве забаранілі.

– Казлоўскі дзесяткамі звальняў з войска афіцэраў-сябраў БЗВ. Мы прымалі з гэтай нагоды адпаведныя заявы, была і сумесная заява ад Апазыцыі БНФ і грамадскасці, дзе першым стаяў подпіс Васіля Быкава, – сведчыць дэпутат Вярхоўнага Савета XII склікання Сяргей Навумчык.

Сёння Алесь Станкевіч узгадвае падзеі 93-га з настальгіяй, але разам з тым і з асцярожным аптымізмам.

– Тады ў людзей была вера ў лепшую долю для сябе і блізкіх. А цяпер жа грамадства затурканае, а яго лідары ў турмах і раскіданыя па свеце. Але тыя падзеі паказваюць, што беларусы спяць да пары, да часу, – лічыць ён.

gazetaby.com