Анатоль Лябедзька: Перамены магчымыя толькі з пашырэннем прасторы свабоды
Без гэтага рэформы нерэальныя, а перамены да лепшага немагчымыя.
29 кастрычніка 2015 Еўрапейскі Звяз прыняў пастанову замарозіць на чатыры месяцы кропкавыя візавыя і фінансавыя абмежаванні, якія дзейнічалі ў дачыненні да некалькіх соцень прадстаўнікоў беларускай ўладнай вертыкалі. У гэты ж дзень пяць беларускіх палітыкаў накіравалі кіраўнікам Еўразвязу і Еўрапейскага парламента дарожную карту перамен у Беларусі, піша ў блогу на сайце«Беларускія навіны» старшыня Аб\’яднанай грамадзянскай партыі Анатоль Лябедзька.
Пасланне Брусэлю крыху нечакана апынулася ў цэнтры грамадскай увагі ў Беларусі. Шэраг экспэртаў арганізавалі конкурс укладанняў на тэму «чтотонетак». Свой абярэмак прапагандысцкага галля ў полымя дыскусіі ўкінуў нават прыдворны ідэолаг Давыдзька.
З аднаго боку, можна канстатаваць, што на тэму ёсць падвышаны попыт. А з іншага, трэба прызнаць, што глыбіня дыскусіі – па шчыкалатку. Каментатараў ажно занадта, а аналітыкі – як соку з бярозы ў лістападзе. Шмат фікцыі, фантазій, канстатаванняў агульнавядомага ўперамешку з замовамі. Што, зрэшты, і нядзіўна – бо сам дакумент ніхто з каментатараў не чытаў! Але для беларускай аналітычнай думкі гэта даўно не самае галоўнае.
А тым часам заехалі ў Менск міністр замежных спраў Літвы Лінас Лінкявічус на сустрэчы з Уладзімірам Макеем агучыў крокі той самай дарожнай карты. Асноўныя пункты дакумента прагучалі і з вуснаў амбасадара ФРГ у Беларусі Петэра Дэтмара падчас ягонага выступу на пляцоўцы «Мінскага дыялогу». Шэраг замежных выданняў на сваіх палосах прэзентавалі дарожную карту як план дзеянняў прыхільнікаў перамен у Беларусі і міжнароднай супольнасці. І гэта добры, пазітыўны знак, незалежна ад таго, ці стане пакрокавая стратэгія планам да дзеяння для афіцыйнага Менска.
На сустрэчы ў Менску кіраўнік замежнапалітычнага міністэрства Літвы адзначыў, што санкцыі знікнуць, як толькі будуць ліквідаваны прычыны, якія прывялі да іх ўвядзенні. Гэта вельмі важная заўвага.
Візавыя і фінансавыя абмежаванні ў дачыненні да асабліва славутых беларускіх сілавікоў, суддзяў, чыноўнікаў не з\’явіліся проста так, бо ў кагосьці ў Брусэлі быў дрэнны настрой. Гэта – следства невыканання міжнародных абавязанняў і Канстытуцыі Беларусі лукашэнкаўскай вертыкаллю, гэта – вынік парушэнняў правоў і свабод без перабольшання мільёнаў грамадзян Беларусі (чаго толькі каштуюць фальсіфікацыі вынікаў выбарчых кампаній!). А гэта значыць, што сам прадмет дыскусіі знікне тады, калі будуць ліквідаваныя прычыны, якія прывялі да прыняцця пастановы ЕЗ аб фінансавых і візавых абмежаваннях.
У сваім звароце мы адзначаем, што час для замаразкі санкцый выбраны няўдала. У пратаколах яшчэ чарнілы на намаляваных лічбах не высахлі. Яшчэ выбарчыя бюлетэні спаліць не паспелі, а тут – наце вам, АГ, моркаўку! Смачна есці! І шмат хто ў Беларусі нічога, акрамя храбусцення гэтай самай морквы на зубах дыктатара, і не чуе.
А бо, пагадзіцеся, лагічна было б пачуць, што за гэтыя чатыры месяцы павінна адбыцца ў Беларусі, каб закрыць пытанне пра спіс дрэнных хлопцаў. Без хатняга задання гэтая пастанова ходзіць на падтанцоўцы ў правадыра, расцягнуўшыся гармонікам. Дарожная карта менавіта такім хатнім заданнем, фактычна, і з\’яўляецца. Гэта нашае бачанне, як трэба развязавць не толькі праблему так званых «санкцый», але і наогул – як развярнуць краіну ў бок перамен і рэформаў.
Мы гаворым пра пакрокавую стратэгію. Спачатку першы, потым другі, нарэшце, трэці. Менавіта ў такой паслядоўнасці! Няма першага – адпаведна, няма і наступных. І ўсё гэта ў жорсткай прывязцы да часу.
Такім чынам, першы крок. Вярнуць людзям права выбару! Вярнуць тое, чаго выбарцы пазбаўленыя апошнія 20 гадоў. Як гэта зрабіць? Унесці змены ў выбарчае заканадаўства і прававыкарыстальную практыку.
У палітычных партый і ўдзельнікаў выбарчых кампаній павінна быць гарантаванае права на прадстаўніцтва ў выбарчых камісіях.
Па-другое, празрыстая, адкрытая працэдура падліку галасоў. Кожны бюлетэнь павінен быць даступны для вачэй назіральнікаў і чальцоў камісій.
Па-трэцяе, скасаванне альбо жорсткая рэгламентацыя датэрміновага галасавання.
Ці магчыма гэта?
Пры наяўнасці палітычнай волі гэтыя змены Палата ў стане прыняць ужо ў лістападзе за 15 хвілін. Для параўнання – бюджэт краіны адужвалі за паўгадзіны.
Нам кажуць агульнавядомае: няма волі! Ну, няма волі – значыць, няма і крэдытаў, няма грантаў, няма інвестыцый, няма чырвонай дарожкі да Елісейскага палаца. Не трэба баяцца прымушаць аўтарытарных кіраўнікоў да добрых, карысным спраў. А вяртанне права выбару мільёнам грамадзян Беларусі такім і з\’яўляецца.
Важна адзначыць, што адзначаныя прапановы – не чыйсьці капрыз, не жаданне вытаргаваць сабе нейкія асаблівыя прывілеі. Яны цалкам супадаюць з прапановамі БДІПЧ АБСЕ, арганізацыяй, якая з\’яўляецца прызнанай міжнародным экспэртам у гэтым пытанні.
Крок другі – пашырэнне прасторы свабоды. Цяперашняя сітуацыя – гэта вуліца з аднабаковым рухам для ўлады, а для грамадзян – куды ні ткні – цагліна, суцэльныя табу і абмежаванні. Як зрабіць гэты крок практычна? Асабіста я не бачу нічога больш эфектыўнага, як зрабіць спробу вярнуцца на перамоўную пляцоўку, замарожаную ў 1999 годзе.
Той фармат «дыялогу», які адбываецца цяпер, стварае ілюзію працэсу, а напраўду кансэрвуе сітуацыю. Магчыма, кагосьці і задавальняе «дыялог за зачыненымі дзвярыма» – без позвы, без прадстаўнікоў прыхільнікаў перамен. Але гэта не наш выбар.
Некаторыя экспэрты і палітыкі, не паспеўшы распакаваць валізкі пасля паездкі ў Брусэль, сам факт звароту да міжнароднай супольнасці здраджваюць анафеме. Маўляў, трэба апеляваць да ўласнага народу. Дык хто ж супраць? Але праўда такая, што без адказнага міжнароднага пасярэдніка ў нашай сітуацыі не абысціся. У адваротным выпадку ўсё скончыцца гульнёй у напарсткі.
У дыскусіі пра ўзаемадачыненні з уладамі не абысціся без радыкальных пазіцый і меркаванняў. Кагосьці ванітуе ад адной думкі, што з прадстаўнікамі рэжыму трэба сядзець за адным сталом. Калі б такі падыход дамінаваў у дачыненні да тэрарыстаў, якія захапілі закладнікаў, то колькасць смерцяў узрасла б стакроць. Ніхто не кліча абдымацца, але думаць пра краіну і інтарэсы дзевяці з паловай мільёнаў грамадзян можна і трэба. Можна размаўляць і не падаючы рукі. (Параўнальны аналіз сітуацыі 1999 і 2015 гг. – Гэта тэма асобнага артыкула).
Крок трэці – правесці свабодныя, сумленныя (ці хаця б адносна, як у 1995 годзе) выбары ў парламент.
Ну, вось і ўсё… Тры крокі. Мне здаецца, гэта і своечасова, і актуальна. А калі яшчэ падымаць гэтыя пытанні, як не ва ўмовах жорсткага эканамічнага крызісу і вострай патрэбы ў новых крэдытах для развязання старых праблем, як не ў перыяд, калі сітуацыя цягам чатырох месяцаў будзе вагацца на шалях вагаў.
Аўтары дарожнай карты – не марсіяне. Гэта нашая палітычная пазіцыя. Гэта тое, за што мы гатовыя і маем намер змагацца. Без вяртання права выбару і пашырэння прасторы свабоды – рэформы нерэальныя, і перамены да лепшага немагчымыя.
Свежы прыклад далёкай кіламетражом, але блізкай у сітуацыі М\’янмы сведчыць, што мэты трэба ставіць вялікія, нават калі дарога да іх доўгая і цяжкая.